De Wet Ontwikkelingskansen door kwaliteit en educatie (wet Oke) is in augustus 2010 in werking getreden. Deze wet heeft als doel om de taalontwikkeling van jonge kinderen te stimuleren en de kwaliteit van peuterspeelzalen te verbeteren. Sinds 2011 ontvangen gemeenten een nieuwe specifieke uitkering om onderwijsachterstanden bij jonge kinderen terug te dringen. Deze uitkering is gebaseerd op de gewichtenregeling basisonderwijs waardoor gemeenten extra geld krijgen voor leerlingen van wie de ouders laag zijn opgeleid. Dit geld is bestemd voor het aanbod van voorschoolse educatie, schakelklassen en andere taalbevorderende activiteiten. Samen met Regioplan heeft Cebeon deze specifieke uitkering gemeentelijk onderwijsachterstandenbeleid (GOA) geëvalueerd. Hierbij is ook onderzocht hoe gemeenten invulling geven aan hun wettelijke taak voor voor- en vroegschoolse educatie.

Bij een steekproef van 50 gemeenten is er een uitgavenanalyse uitgevoerd door de financiële grootboekgegevens te schonen op de relevante componenten. Hierbij was het essentieel om ook beleidsinhoudelijke informatie te betrekken. Gemiddeld besteden gemeenten in de jaren 2012-2014 jaarlijks tussen de 2.300 en 3.300 euro per achterstandsleerling. Vooral kleine en middelgrote gemeenten, gemeenten met weinig gewichtenleerlingen, en gemeenten met een zwakkere sociale structuur besteden in vergelijking met hun specifieke uitkering meer. Het grootste deel van de uitgaven hangt samen met wettelijke verantwoordelijkheden. Een kwart tot een derde is te beschouwen als bovenwettelijke voorzieningen (extra taalbevorderende activiteiten, zomerscholen, schakelklassen).

De G37 voeren de wettelijke taken naar behoren uit scoren op vier van de vijf kernindicatoren ruim voldoende. Bij niet-G37 kan niet met zekerheid worden vastgesteld of de uitvoering van de wettelijke taken voldoende worden ingevuld. Over de bovenwettelijke taken zijn afspraken gemaakt tussen de G37 en het Rijk. De gemeenten laten op dit vlak een duidelijke verbetering zien al is er op enkele onderdelen nog winst te behalen.

In de afgelopen jaren is het ‘schoolgewicht’ als verdeelmaatstaf van de middelen gebruikt. Deze maatstaf geeft een indicatie van het aantal kinderen met (een risico op) taalachterstand (de zogenaamde ‘gewichtenleerlingen’). Deze maatstaf is de afgelopen jaren bevroren (stand 2009). Met de huidige maatstaf wordt onvoldoende recht gedaan aan kostenverschillen tussen gemeenten met leerlingen met (een risico op) taalachterstand.